Subotica – szlakiem art nouveau

Na końcu XIX i XX wieku najświeższe nowinki naukowe, na płaszczyźnie życia oraz sztuki przybyły przez Budapeszt do Suboticy. Był to czas szczytu ekonomicznego oraz stagnacji, a Subotica była na szczycie swojego architektonicznego rozwoju. Bo mimo że obecnie miasto znajduje się w Serbii wówczas należało do Węgier. Zmiany jakie rozpoczęły się w Europie znalazły swoje ujście także w Subotica,  tworząc swoisty styl secesji – Art Nouveau. Patrząc na zdjęcia zobaczymy, że detale architektoniczne różnią się od tych modnych w Monachium czy Paryżu. Są bardziej ekspresywne, wyraziste, czasem wyglądają na bajkowe, ornamentyka po prostu zachwyca. Budynki zbudowane w stylu secesji zdominowały miasto i sprawiły, że jest nazywane Miastem Secesji.

Węgierscy artyści awangardowi, podobnie jak ich europejscy odpowiednicy, wierzyli, że rozwój przemysłowy prowadzi do unicestwienia piękna i że sztuka powinna być wprowadzana w życie codzienne, zgodnie z tradycją oraz wykorzystaniem lokalnych materiałów. W poszukiwaniu cech narodowych, studiując sztukę ludową i architekturę wernakularną, węgierska wersja secesji wprowadziła specyficzny i niepowtarzalny język architektoniczny. Pomimo wszystkich umiejętności i wiedzy lokalnych architektów, dopiero dzięki zaangażowaniu architektów z Budapesztu i innych miast, metropolia zyskała ducha nowych trendów zmienił architekturę Suboticy na zawsze. Na uwagę zasługują tu wybitne osoby, takie jak duet Marcell Komor i Dezső Jakab, Ferenc Raichle, bracia Vágó, Pál Vadász oraz lokalni architekci Titus Mačković czy Mátyás Salgo. Jednakże podziwiając lokalne dzieła mało kto zwraca uwagę na twórcę, a Subotica nie jest aż tak znana jak np. Barcelona.

Słów kilka o A r t  N o u v e a u

Nowa sztuka, która na przełomie XIX i XX wieku, zainspirowana zgiełkiem industrializacji, urbanizacji i szybko zmieniającym się społeczeństwem, protestowała przeciwko surowym kanonom historyzmu i dominującym w architekturze stylom. Dlatego Art Nouveau nie szukała inspiracji we wcześniejszych epokach i ruchach artystycznych, ale inspiracji w naturze, jej formach i strukturze. Art Nouveau odcisnął swoje piętno na wszystkich formach sztuki i wszystkich obszarach współczesnego życia. To nie tylko ruch artystyczny – to sposób na życie.

Główne cechy secesyjnej architektury to dzikie, nieskrępowane formy pełne zakrzywionych linii, falistych kształtów i niecodziennych kombinacji kolorów. Podkreślona asymetria i wykorzystanie nowych materiałów (np. ceramika) i nowych technik budowlanych zapewniło budynkom pewną plastyczność i wyrafinowany, czasem nawet przesadzony, wystrój ornamentu w stylu Art Nouveau nazywany żartobliwym. Motywy geometryczne i kwiatowe, a także wizerunki kobiet – stały się ulubionymi elementami stylistycznymi architektów w całej Europie.

Międzynarodowy w swoich korzeniach styl, w różnych regionach, wzmacniany przez uczucia narodowe, przejawiał się w różnych formach. W Austrii był znany jako Secesja Wiedeńska, w Niemczech jako Jugendstil, we Francji i Belgii jako Art Nouveau, w Anglii jako Modern Style, we Włoszech jako styl Liberty oraz w Cesarstwie Austro-Węgierskim – Secession.

Budowle secesyjne, zwłaszcza te w wariancie węgierskim, zostały obficie udekorowane ceramiką, która sprawiła, że ​​nowoczesne i funkcjonalne budynki stały się bardziej wytworne, przyjemne i ciepłe. Fabryka ceramiki Zsolnay z Peczu na Węgrzech, właścicielem był Miklós Zsolnay, a później jego syn Vilmos, powstała w 1852 roku. Vilmos Zsolnay wprowadził na rynek nowe rodzaje ceramiki i sposobu pokrycia jej. Pirogránit, popularna nazwa dla wszystkich materiałów ceramicznych do użytku zewnętrznego, które radzą sobie z dużymi wahaniami temperatury, pokrywa wiele dachów i zdobi wiele fasad budynków w stylu Art Nouveau w Subotica i nie tylko (Szegedyn oraz Zagrzeb). Pod koniec XX wieku ceramika Zsolnay została użyta do Niebieskiej Fontanny w centrum miasta. Ze względu na specjalny proces produkcji porcelany, pierwszy opatentowany w fabryce Zsolnay, powstała kolejna nowość – eozyna, powłoka często opisywana jako światło świtu. Płytki i elementy z eozyną można również zobaczyć na ceremonialnych schodach ratusza. Ceramika Zsolnay zdała egzamin z jakości, ponieważ nawet po stuleciu materiał nie stracił magii koloru.

 

Wspaniały duet – Marcell Komor i Dezső Jakab

W 1897 roku architekci Marcell Komor (1868-1944) i Dezső Jakab (1864-1932) połączyli siły i otworzyli biuro architektoniczne w Budapeszcie. Duet zaprojektował budynki na Węgrzech do roku 1918 r. Byli to uczniowie i zwolennicy założyciela węgierskiej wersji Art Nouveau – Ödön Lechner. Marcell Komor był architektem wiodącym, odpowiedzialnym za koncepcję budynku, organizację przestrzeni, funkcji i konstrukcji, a Dezső Jakab zajmował się aranżacją wnętrz i skrupulatnie planował wszystko, w najdrobniejszych szczegółach. Chociaż zakres ich pracy w Suboticy nie jest szczególnie duży, każdy z ich budynków stał się symbolem: Synagoga, Pałac Subotica Savings Bank (teraz ulica Korzo nr 4), Ratusz i duży kompleks budynków w Paliću – Wieża Ciśnień, Wielki Taras, Lido Kobiet i Fontanna Pamięci.

Ratusz

W przeciwieństwie do wielu europejskich miast, centrum Suboticy nie jest zdominowane przez katedrę lub kościół, ale przez ratusz. Ze względu na położenie, wielkość i bogatą architekturę węgierskiej secesji, Ratusz stał się symbolem Suboticy. Został zbudowany w latach 1908-1910, a wystrój wnętrza ukończono w 1912 roku. Rozciąga się on na powierzchni prawie 6000 m². Wieża ma 76 metrów wysokości. Ratusz został zaprojektowany przez Marcell Komor i Dezső Jakab, wybitnych architektów z Budapesztu. Ratusz ma symetryczny układ z czterema wewnętrznymi dziedzińcami i czterema wejściami. Po stronie północnej, gdzie znajduje się piękny park i Błękitna Fontanna, znajduje się przedsionek z rzeźbionymi w marmurze, ceremonialnymi schodami, prowadzącymi do pierwszego reprezentacyjnego piętra. Na tym piętrze znajdują się trzy sale – zielona i żółta, używane przez Wielkiego Prefekta, a teraz burmistrza. Trzecia, centralna, największa i najpiękniejsza – Wielka Sala, służy do spotkań Zgromadzenia Miejskiego, koncertów, ślubów i ważnych wydarzeń. Ma szesnaście niezwykłych witraży w lśniących kolorach autorstwa Miksy Róth i Sándora Nagy’ego, który jest również autorem sześciu witraży w bocznych absydach, z których wszystkie są uważane za wyjątkowe dzieła sztuki. Ratusz, z nowoczesną koncepcją i zgodnie ze współczesnymi wymaganiami, spełnia dziś wiele miejskich potrzeb. Funkcjonalność i nowoczesność, a także synteza różnych dziedzin sztuki – architektury, malarstwa i sztuki użytkowej to najważniejsza wartość budynku.

Palić

Jezioro Palić i osada o tej samej nazwie znajdują się 8 km na wschód od Suboticy. Palić zyskał sławę jako uzdrowisko i elitarny letni cel podróży pod koniec XIX wieku. Na początku XX wieku zadanie rozbudowy i renowacji spa zostało powierzone architektom Marcellowi Komorowi i Dezső Jakab. Zespół budynków Palić, które należą do węgierskiej secesji „młodego ruchu”, został zainspirowany sztuką ludową Transylwanii i został otwarty w 1912 roku. Części tego zespołu to Wieża Ciśnień, Wielki Taras, Lido Kobiet, Pawilon Muzyczny i Fontanna Pamięci. Każda z tych struktur jest inna, w zależności od funkcji, ale także wyboru materiałów, konstrukcji i czerwonego koloru symbolizującego Palić – wszystkie są w tym samym stylu. Komor i Jakab wprowadzili ideę połączenia architektury i atmosfery Wielkiego Park do perfekcji. W ten sposób odrzucając klasyczny układ budynków kolejno, wzdłuż ulicy lub promenady, którą często mijamy, ale tak naprawdę nie zauważamy – tutaj fizycznie przechodzimy przez/pod Wieżę Wodną i Wielki Taras. Zastosowanie tych przejść, ganków i tarasów powoduje utratę ścisłej granicy między przestrzenią zewnętrzną i wewnętrzną. Łączenie przyrody, architektury i wystroju wnętrz jest prawdopodobnie największą wartością tych secesyjnych budynków. Wszystkie te budynki stały się symbolami Palić. Niezwykła architektura tych budynków przeznaczona do wypoczynku i rekreacji przyciąga i zaprasza nawet od ponad stu lat.

Ferenc Raichle i jego pałac

Ferenc Raichle (1869-1960) ukończył architekturę w Budapeszcie i przeniósł się do Suboticy w 1896 roku. Bez powodzenia w konkursach architektonicznych dla miasta Subotica zaprojektował różne budynki publiczne i prywatne: budynek dzisiejszej biblioteki miejskiej, budynek gimnazjum (budynek gimnazjum), budynek byłego Banku Austro-Węgierskiego (ulica D. Tucovića nr 15) i wiele innych inni. Raichle był bon vivant; cieszył się życiem i miłością swojej rodziny. Wielkodusznie wydawał pieniądze na podróże, sztukę, luksusowe materiały do swojego pałacu – co było jednym z powodów, dla których zbankrutował w 1908 roku. Następnie wyjechał z Suboticy i spędził cztery lata w Szegedzie, by ostatecznie osiąść w Budapeszcie. Kontynuował pracę jako architekt, podnosił się z bankructwa i cieszył pięknem życia.

Architekt Raichle Ferenc wybrał jedno z najpiękniejszych miejsc w Suboticy dla swojego przyszłego domu i biura. Kierując się pragnieniem serca, odrzucił wszystkie ustalone reguły i wzorce w projektowaniu i stworzył budynek, który budził zazdrość wielu osób. Pałac rodziny Raichle olśniewa formami, dekoracjami i plamami w niecodziennych kolorach. Monumentalne wejście do pałacu zostaje wycofane w część fasady i przedstawia stylizowane, odwrócone serce. Główna brama z kutego żelaza ma również kształt serca. Dekoracja balustrad balkonowych na pierwszym piętrze, jeszcze bardziej wystawna niż na parterze – zawiera stylizowany motyw serca. Wszechobecny motyw serca, czy to z ceramiki, mozaiki murano, kutego żelaza, rzeźbionego drewna czy listew – zawsze prezentuje się w nowy i oryginalny sposób. Raichle ukończył dom w 1904 roku, w stylu węgierskiej wersji secesji, inspirowanej transylwańską sztuką ludową, kolorowymi domami wiejskimi, uroczo rzeźbionymi drewnianymi bramami, motywami kwiatów ogrodowych i oczywiście – kształtem serca. Raichle nie cieszył się zbytnio swoim domem, ponieważ zbankrutował zaledwie cztery lata po przeprowadzce, a jego pałac wraz z meblami, luksusowymi przedmiotami i dziełami sztuki został sprzedany na aukcji. Dziś jest domem galerii sztuki współczesnej Art Encounters, a dziedziniec jest częścią słynnej kawiarni.

Kamienica miejska na ulica Branislav Nušić nr. 2

The Town Tenement Palace został zaprojektowany w duchu secesji wiedeńskiej z taką kreatywnością, że wyróżnia się spośród wszystkich innych pałaców w mieście. Jego autor, architekt Pál Vadász zaprojektował ten cenny i wyjątkowy budynek, wykorzystując nowoczesną koncepcję oraz uproszczone formy, konstrukcję i szczegółowy dobór materiałów. Spokój ascetycznej, geometrycznej secesji łagodzą ludzkie postacie na złotym tle (pod ostrą wieżą), dyskretne mozaiki z stylizowanymi ptakami (u dołu wykuszowego okna) i kute maski (nad drzwiami wejściowymi). Jest to bezpośredni wpływ wiedeńskich malarzy i architektów z przełomu wieków.

Pałac Salamona Sonnenberga ulica Đura Đaković nr 3 i M. Korvin nr 10

Pałace Sonnenberg zostały zbudowane w 1910 r. według projektu Izidora Strassburgera i Lajosa Gombosa. Pałac przy ulicy Đure Đaković (dziś węgierski konsulat generalny) jest jednym z najwspanialszych przykładów węgierskiej secesji. Intensywnie kolorowe wzory roślinne na dekoracyjnych elementach ceramiki Zsolnay to echo węgierskich wzorów ludowych. Fasada drugiego pałacu została zaprojektowana w prostszy sposób, pod wpływem secesji wiedeńskiej, ale z elementami dekoracyjnymi węgierskiej secesji.

Jeśli macie chwilę czasu polecamy podjechać do miasta Szegedyn (Szeged) po węgierskiej stronie. Więcej informacji na termat art. novue tutaj.

Na uwagę i dłuższy przystanek zasługują w mieście zasługują

• Ratusz Miejski
• Nowa Synagoga
• Pałac Reök
• Czarny dom

Secesja w innych miastach też jest popularna, informacje znajdziesz tutaj 🙂

 

---

Spodobał ci się tekst? Masz uwagi lub komentarze? Podyskutuj, polub, skomentuj. Dziękuję! Interesują cię inne wpisy o Serbii? Zajrzyj tutaj.